Hệ số chuyển đổi thức ăn FCR là gì?

Hệ số chuyển đổi thức ăn FCR (Feed Conversion Ratio) là một chỉ tiêu hàng đầu của nuôi trồng thủy sản hiệu quả.

Những người nuôi cá hay tôm thâm canh thường biết đến chỉ tiêu “hệ số chuyển đổi thức ăn”. “Hệ số chuyển đổi thức ăn” – hay ngắn gọn là “hệ số thức ăn”, viết tắt là FCR – đơn giản là lượng thức ăn tiêu tốn để tăng trọng một kilogram vật nuôi.

Ví dụ, nếu đòi hỏi 2 kilogram thức ăn để có tăng trọng 1 kilogram cá hay tôm thì FCR là 2. Khi một thức ăn có FCR thấp, có nghĩa là sẽ cần ít thức ăn hơn để sản xuất 1 kilogram cá hay tôm, và như vậy một FCR thấp là một chỉ dẫn tốt của một thức ăn có chất lượng cao.

Tại sao FCR quan trọng?

FCR là một công cụ có giá trị và sức mạnh cho người nuôi. Nó cho phép người nuôi tính toán lượng thức ăn được cần cho vụ nuôi. Việc biết được bao nhiêu thức ăn cần sẽ cho phép người nuôi xác định lợi nhuận của doanh nghiệp nuôi trồng thủy sản. Điều này có nghĩa là FCR cho phép người nuôi đưa ra quyết định thông minh trong việc lựa chọn và sử dụng thức ăn để tối đa hóa lợi nhuận.

Một cách tiêu biểu, FCR trong nuôi trồng thủy sản thay đổi trong khoảng 1,2 đến 2,2 tùy thuộc vào loại thức ăn, loài nuôi, kích thước vật nuôi, hoạt động cho ăn và các điều kiện chất lượng nước trong các hệ thống nuôi. Đôi khi, FCR khoảng 1,0 hay nhỏ hơn cũng được báo cáo, đặc biệt trong nuôi cá hồi (salmon).

Về mặt sinh học và nhiệt động lực học, năng lượng và các dinh dưỡng trong thức ăn không thể được chuyển hóa một cách hoàn toàn thành các dinh dưỡng và năng lượng trong các vật nuôi. Điều này cũng giống với ý tưởng tạo ra một động cơ hoạt động vĩnh cửu mà không thể xảy ra do bị ngăn chặn bởi các định luật về nhiệt động lực học. FCR là một chỉ dẫn hữu ích trong quản lý trang trại, nhưng nó không có ý nghĩa thực tiễn về cân bằng khối lượng.

Sự giải thích tại sao các FCR thực tế là thực sự ảo tưởng có liên quan đến hàm lượng nước. Một cách tiêu biểu thức ăn chứa 8-10% độ ẩm (nước) và cá tôm sống thường có 73-77% nước. Ở một FCR là 1, có nghĩa cần 1 kg thức ăn chứa khoảng 0,91 kg vật chất khô để tạo ra khoảng 0,25 kg vật chất khô của vật nuôi. FCR tính theo vật chất khô sẽ là 3,64 khi được so sánh với FCR thực tế là 1. Điều này có nghĩa là 2,64 kg vật chất khô được giải phóng dưới dạng chất thải khi 1,0 kg vật chất khô được thu hoạch trong sinh khối nuôi trồng thủy sản.

FCR vật chất khô là sự tính toán FCR liên quan đến sự quan tâm về chất lượng nước ao nuôi. Đầu vào thức ăn chủ yếu được ăn vào và tiêu hóa ngang qua ruột. Nhưng một phần của vật chất khô, thường khoảng 2-5% cho thức ăn cá và 10-15% cho thức ăn tôm, không được ăn, và khoảng 10% thức ăn đã ăn vào được bài tiết dưới dạng phân. Một phần các chất dinh dưỡng được hấp thu ngang qua ruột được ôxi hóa bởi các loài nuôi thủy sản để tạo năng lượng, một phần được tiếp tục dị hóa và thay thế bởi các chất dinh dưỡng vừa được hấp thu, và phần còn lại của các chất dinh dưỡng được thu hoạch trong sinh khối cá hay tôm.

FCR quản lý càng cao, FCR vật chất khô càng cao. Một FCR cao dẫn đến một nhu cầu ôxi tăng thêm để ôxi hóa các chất thải thức ăn và một sự mất các chất dinh dưỡng thức ăn lớn hơn, ví dụ ni-tơ và phốt-pho, vào trong hệ thống nuôi cho mỗi đơn vị thức ăn được sử dụng.

Giảm các FCR có những lợi ích lớn lao. Một FCR thấp là quan trọng bởi vì nó giảm việc đưa vào hệ thống các chất ô nhiễm và bảo vệ chất lượng nước trong hệ thống nuôi. Nó cũng giảm việc đưa vào môi trường các chất ô nhiễm. FCR thấp sẽ giảm nhu cầu ôxi gây ra bởi thức ăn để cho phép một sinh khối vật nuôi lớn hơn đối với mỗi mã lực của máy sục khí. Hơn nữa, một FCR thấp sẽ làm giảm lượng thức ăn được đòi hỏi cho mỗi đơn vị sản xuất để hạ thấp các chi phí thức ăn trong chi phí nuôi cá và tôm.

Làm sao hạ thấp FCR trong nuôi tôm?

Theo chuyên gia nuôi tôm Chalor Limsuwan của Thái Lan, có 5 nguyên nhân gây ra các FCR cao.

1. Nhiệt độ nước cao bất thường

Điều này là bình thường ở những trang trại nuôi tôm trong ao lót bạt. Vào mùa nóng, nhiệt độ nước ao vào buổi sáng có thể đạt 31ºC và buổi chiều có thể lên đến 33-34ºC. Tôm chân trắng (Litopenaeus vannamei) ăn nhiều nhất và tăng trưởng tốt nhất ở nhiệt độ 28-30ºC và khi nhiệt độ tăng cao, tôm có khuynh hướng ăn nhiều hơn. Kiểm tra sàng hay nhá, khi thấy không còn thức ăn và người nuôi sẽ tăng lượng ăn.

Chalor Limsuwan nhận thấy ở nhiệt độ 33ºC lượng ăn của tôm chân trắng tăng thêm 36,5% so với lượng ăn ở 29ºC, nhưng tỷ lệ tiêu hóa các chất bột đường (carbohydrate), đạm (protein) và mỡ (lipid) của thức ăn là khác biệt không có ý nghĩa giữa 2 nhiệt độ khảo sát.

Thử nghiệm nuôi tôm chân trắng ở 29ºC và 33ºC với lượng ăn ở 29ºC là 3% trọng lượng cơ thể và lượng ăn ở 33ºC cao hơn 36,5% so với ở 29ºC. Sau 49 ngày nuôi, tăng trưởng của tôm ở 29ºC và ở 33ºC (với lượng ăn tăng thêm 36,5%) là như nhau; tuy nhiên, tôm nuôi ở nhiệt độ 33ºC nhưng cho ăn với lượng 3% trọng lượng cơ thể (như ở nhiệt độ 29ºC) có tăng trưởng thấp hơn.

2. Cho ăn quá mức

Tình trạng cho tôm ăn quá mức thường xảy ra khi dựa trên kiểm tra sàng hay nhá như được đề cập ở trên. Để tránh tình trạng này, cần xác định lượng ăn tối đa dựa trên sinh khối và giai đoạn sinh trưởng của tôm. Ví dụ, nếu 1 triệu tôm giống được thả và sau 65 ngày nuôi tôm có trọng lượng 12 g/con và tỷ lệ sống xấp xỉ 80%, khối lượng tôm trong ao là 800.000 x 12 g = 9.600 kg. Nếu khẩu phần ăn là 3% trọng lượng cơ thể cho tôm có khối lượng 12 g/con thì lượng thức ăn sẽ là 288 kg/ngày. Nếu nhiệt độ nước tăng lên thì lượng ăn tối đa trong ngày cho tôm cũng không nên vượt quá 288 kg.

Đặc biệt ở giữa ao, các chất thải sẽ tích tụ cho đến khi ôxi không còn hiệu quả cho các vi khuẩn hiếu khí phân hủy chất hữu cơ. Rồi các vi khuẩn kỵ khí sẽ thực hiện các quá trình này, nghĩa là sự phân hủy chất hữu cơ sẽ chậm đi đồng thời với việc sản sinh các chất độc hại như ammonia (NH3), nitrite (NO2-) và hydrogen sulfide (H2S). Nếu tôm được tiếp tục nuôi đến kích cỡ thu hoạch, FCR sẽ cao và chi phí sản xuất cũng cao. Cách thức để ngăn chặn sục khí không hiệu quả là hạn chế mật độ tôm thả trong giới hạn thích hợp; như thế sẽ có ôxi hiệu quả và duy trì đáy ao sạch trong suốt vụ nuôi.